انسجام، یکپارچگی، پویایی و سرزندگی بافت تاریخی شهر، وجود سالم ترین و وسیع ترین بافت تاریخی شهری در حاشیه ی شمالی خلیج فارس، تعدد دانه های سالم ارزشمند در بافت تاریخی شامل خانه ها، مساجد و آب انبار ها، وجود نمونه ای کامل از شهر سازی و معماری بومی، دارا بودن میراث معنوی در مقیاس ملی و جهانی، باعث شد که این بافت مورد مرمت قرار بگیرد و از آن صیانت شود.
بافت تاریخی بندر کنگ شامل خانه های تاریخی ، پایگاه ملی میراث فرهنگی بافت تاریخی بندر کنگ، اقامتگاه های بوم گردی، خانه ی صنایع دستی، خانه ی هنرمندان، موزه ی مردم شناسی، موزه ی شخصی محمد ابراهیم ابراهیمی، پایگاه جهانی دانش سنتی لنج سازی و دریا نوردی خلیج فارس و کافه مهره می باشد . این بافت،بافتی پویاست که در آن زندگی جریان دارد.
جوامع شهری درون بافت های تاریخی، به لحاظ خصیصه های اجتماعی و فرهنگی، شکل خاص خود را دارند. در این نوع جامعه، برخورد ها چهره به چهره می باشد و اکثر خانواده های ساکن در بافت از فرهنگ مشترکی برخوردار هستند. زندگی در بافت تاریخی کنگ، تلفیقی است از زندگی انسانی که با طبیعت پیرامون خود پیوند عمیقی دارد و تلاش در این بافت تاریخی در جهت همبستگی با محیط است. بافت تاریخی بندر کنگ کانون اتفاقات فرهنگی و محل جمع شدن مردم در مناسبت ها و انجام مراسم آیینی و مذهبی ست. کوچه های بافت محل دور هم نشستن مردم، دیدار و گفتگوی آنهاست،با قدم زدن در بافت می توان با مردم محلی دیدار و زندگی مردمان کنگ را از نزدیک به تماشا نشست. گردشگر فرهنگی در بافت تاریخی کنگ با معماری و فرهنگ این شهر آشنا می شود، در خانه ی هنرمندان می تواند گوش به موسیقی کنگ فرا دهد و مراسمات سنتی آنها را ببیند. در خانه ی صنایع دستی می تواند با هنر مردمان این دیار آشنا شود. با لباس محلی مردان و زنان این شهر آشنا شود، در اقامتگاه های بوم گردی بافت اقامت کند و تجربه ی زندگی در خانه های بافت تاریخی کنگ را داشته باشد. با سر زدن به کافه مهره می توان غذای محلی شهر کنگ را در محیطی سنتی نوش جان کرد و از تماشای معماری زیبای آن لذت برد.
بافت تاریخی بندر کنگ عناصر شاخصی را در دل خود جای داده است که سمبل بافت می باشند و در جای جای آن می توان زیبایی آنها را به نظاره نشست. منار یا مناره که در لغت به معنای کانون نور و محل روشنایی می باشد، در مساجد کنگ قرار دارد و از آنجایی که تقریبا هر محله یک یا دو مسجد دارد، در تمام دید ها و منظر ها، می توان مناره های مساجد را به عنوان عنصری شاخص در کنار بادگیر و درختان نخل و لوز مشاهده کرد. فرم ساقه ی این مناره ها با اشکال متنوع در پایه همچون هشت ضلعی، شش ظلعی، استوانه ای، مربعو یا ترکیبی از آنها ساخته شده است. بدنه ی مناره ها در بندر کنگ معمولا دو، سه و یا چهار بخشی است و هندسه آن با ترکیب عناصر عمودی و حلقه های افقی شکل گرفته است.
شاخص ترین و تاثیر گذار ترین عنصر معماری در شهر تاریخی بندر کنگ بادگیر می باشد. بادگیر را می توان ، اولین کولر تاریخ بشر معرفی نمود که به عنوان یک راهکار اقلیمی در معماری این منطقه حضور پر رنگی دارد. در حال حاضر 9 تیپ بادگیر به تعداد 320 دستگاه وجود دارد که سیستم کاری بادگیر ها به این نحو می باشد که هوای مطلوب را گرفته و آن را به داخل اتاق های اصلی ساختمان هدایت می کند. در بافت کنگ بیش از 9 گونه بادگیر وجود دارد.
شاید بتوان گفت پس از خانه های تاریخی کنگ، برکه های (آب انبار) این شهر از نظر فرمی، شاخص ترین کالبد معماری در محدوده ی بافت تاریخی محسوب می گردند. به دلیل اهمیت جمع آوری آب باران و دسترسی به آب شیرین در بندر کنگ، بناهایی با پایه استوانه ای و سقف گنبدی در فواصل معینی می ساختند. این عناصر به دلیل استفاده از گنبد در ساختارشان، نشانه های آشنا و شناخته شده ای از معماری ایرانی هستند که در معماری آنها، عناصر التقاطی و غیر ایرانی به چشم نمی خورد و در کنار خانه های تاریخی و بادگیر ها، نماد و نشانه ای با هویت از این شهر تلقی می شوند.
از جمله عناصر یادمانی و خاطره انگیز در بندر کنگ، اسکله و موج شکن سنگی و قدیمی شهر است که مهم ترین عنصر بل فصل بافت تاریخی در جبهه مشرف به ساحل است. این عنصر شاخص با رنگ و بوی تاریخی و نمادین که پیوند کاملی با آب برقرار نموده است به عنوان مسیری با قابلیت ها و جذابیت های بصری( از جمله داشتن دید کامل به سیما و خط آسمان بافت تاریخی) تبدیل گردیده است.
درخت، عنصر نشانه ای طبیعی در بافت تاریخی کنگ است.دربافت درختان بومی چون نخل، جم و لوز به به بافت زیبایی دو چندانی بخشیده است.
در بافت تاریخی، بنایی بسیار زیبا و اصیل به کوشش آقای ایوب زارعی به عنوان پایگاه ملی میراث فرهنگی مرمت شد. پس از 40 سال متروکه بودن، خانه ی آقای کرچی ، جهت استفاده کاربری محرک در بافت تاریخی راه اندازی شد. این بنا شامل شش درب و هفت پنجره و یک بادگیر استکه زیبایی بی نظیری به ساختمان داده و دلیل تعدد درب و پنجره کوران باد در محیط ساختمان بوده است، که در این ساختمان تجاری بر اساس اقلیم گرم و مرطوب نقش محیط، فرهنگ، اجتماع و مکان و حکمت هنر های معماری ایرانی درآن به وضوح به چشم می خورد. چوب درب و پنجره ی این بنا از جهاز بوم مستهلکذبا کاربری تجاری استفاده شده است. درب و پنجره ی محدوده ی بافت تاریخی معمولا از نوع ساج است که از چوب های جهاز از کار افتاده بازیافت می گردیده.
در جوار پایگاه ملی میراث فرهنگی بافت تاریخی، بنایی است که در گذشته با کاربری تجاری(بقالی) استفاده می شد، پس از 50 سال متروکه بودن، به عنوان کاربری محرک در بافت با ارائه خدمات کافه ی سنتی راه اندازی شد. به دلیل وجود ساختمان های تجاری در این محور که تا 60 سال پیش مرکز اصلی بازار قدیم بندر کنگ را تشکیل می داده، به بازار زیر مهره معروف بوده است. روبه روی مهره کافه، خانه ی تاریخی یونس با معماری بومی و متناسب با سبک منطقه وجود دارد که مرمت گردید و به کافه رستوران تغییر کاربری داد. در مهره سرا به خصوص غذاهای دریایی سرو می شود، که با توجه به فضای داخلی بنا، خاطراتی از گذشته برای بسیاری از بازدید کنندگان را تداعی می کند.
