مراسم و مناسبت ها

سال ها پیش در همان روز مردان قبل از رفتن به دریا مقداری برگ درخت خرما( در اصطلاح محلی پیش) را بر روی درب منازل خود نصب می کردند و بز، گاو، گوسفند و شتر و… خود را به دریا می بردند و در کنار ساحل به یکدیگر رنگ(خاک سرخ جنوب) می پاشیدند، شاخ حیوانات را رنگ می زدند و بچه ها ساعت ها در دریا شنا می کردند و بازی های گروهی انجام می دادند. زنان نیز دسته جمعی بعد از غروب به دریا می رفتند. حتی در گذشته مردمانی از روستا های اطراف همانند گزیر و … برای به دریا رفتن به بندر کنگ می آمدند. مردمانی که در عید سال نو به دریا می آیند، اعتقاد دارند که در آن روز آب دریا شفا دهنده و پاک کننده است و از این طریق رنج و بلا و معصیت را تا یکسال دیگر از تن و بدن خود دور می کنند.

. ازدواج در بندر کنگ دارای مراحلی نظیر، خواستگاری، مراسم عقد، مراسم حلقه، ساخت حجله،خندغ، مراسم حنابندان،مراسم روز اول عروسی، مراسم روز آخر عروسی، مراسم شب آخر، مراسم شب کنگی، مراسم شو دختی، مراسم شو مردنه، مراسم سرا خوانی و هفت شبی می باشد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

مراسم از زمانی شروع می شد که یکی از بزرگان خانواده ی پسر برای خواستگاری دختر نزد خانواده ی وی می رفت. پس از چند روز که پاسخ مثبت خانواده ی عروس اعلام می شد، بزرگان خانواده ی داماد با حلقه ی انگشتری به همراه ساعت و طلا به خانه ی عروس می رفتند. در همین روز درباره ی مهریه و تعداد لباس های عروس توافق می شد.

اجرای مراسم عقد بدین صورت است که پدر داماد از مردان اقوام و آشنایان دعوت می کند تا در مراسمی که در منزل پدر داماد برگزار می شود حضور یابند و پدر عروس نیز افراد را برای مراسم دعوت می کند و بدین صورت مراسمی مردانه را تدارک می بینند. پدر داماد از شیخ شهر هم به عنوان عاقد مجلس دعوت می کند. پیش از مراسم شیخ تلفنی یا حضوری با عروس صحبت می کند و موافقت وی را از زبان خودش می شنود و سپس داماد روبه روی پدر عروس می نشیند و دست در دست او تعهداتی که شیخ می گوید را تأیید می کند و سپس خطبه عقد توسط شیخ در مجلسی مردانه خوانده می شود.

بعد از مراسم عقد، داماد به همراه مادر و معمولا اقوام خانم درجه اول ، مقداری از میوه و شیرینی مراسم را به همراه خویش به منزل عرویس می برند وداماد در کنار عروس خود قرار می گیرد. سپس رسم بر این است که خانمی که با داماد محرم است، پس از دعوت عروس و داماد به نشستن در سه حرکت، سر عروس و داماد را به هم می زند و سپس عروس و داماد حلقه های یکدیگر را می پوشانند و خانم ها بر سر آنها پول می ریزند و برای آنها آرزوی خوشبختی می کنند.

ساخت حجله: طبق سنت و فرهنگ رایج در بندر کنگ، اتاق عروس و داماد که معمولا در منزل پدر عروس تعیین و تزیین می گردد حجله( در گویش محلی به آن چله می گویند) نام دارد. که برای تزیین آن ترجیحا از آیینه، گلدان، سجاده، پارچه های زربافت به همراه اشیاء رنگی و فانوس های زرق و برق دار و چراغ های چشمک زن و … استفاده می شود و همچنین در سقف آن نیز تزئینات جالبی به کار می رود که تمامی آن کارها را افراد، با سلیقه ی خویش انجام می دهند و سعی می کنند با توجه به بزرگی و کوچکی اتاق، تزئینی متفاوت و منحصر به فرد را برای زیبایی حجله به کار برند. مهلت ساختن و تزیین حجله تا قبل از شروع اولین روز عروسی است و پس نصب آیینه ها و تزئینات دیگر توسط مردان، بقیه ی کار ها به خانم ها واگذار می شود تا پشتی ها و تزیینات جزیی و ریزه کاری های دیگر را انجام دهند. بر طبق عرف، چون حجله در منزل عروس ساخته می شود، عروس باید از دیدن حجله اجتناب نماید.

خندغ به خانم یا خانم هایی گفته می شود که از جانب مادر عروس یا مادر داماد و به نیابت از آنان مأموریت دارند که به در تک تک منازل بروند و مردم شهر را به ضیافت عروسی دعوت نمایند. این رسم کم کم جای خود را به دعوت توسط کارت یا تلفن داده اما هنوز هم اقوام نزدیک با مراجعه ی حضوری دعوت می شوند.

دو روز قبل از شب زفاف بر روی دست و پاهای عروس حنا گذاشته می شود. از این زمان عروس در حجاب فرو می رود و دیگر به جز افراد خیلی نزدیک کسی او را نمی بیند. اجرای این مراسم به این صورت است که عروس خانم لباسی سبز به تن می پوشد و با چادر و شالی سبز صورتش را می پوشانند و در اتاقی از اتاق های خانه ی پدر، تشکی برای او پهن می گردد و عروس بر روی آن می نشیند و سپس و سپس بر کف پای او حنا می گذارند  و پدر عروس بر سر او پول می ریزد، دختران هم با جمع آوری مبالغی به عنوان تبرک به هلهله و پایکوبی می پردازند. این نوع حناگذاری به حنا دزدی معروف است و حنابندان اصلی در شب بعد انجام می شود.

در روز اول عروسی معمولا اقوام درجه اول عروس و داماد جمع می شوند و به رقص پایکوبی در دو مجلس جداگانه می پردازند و مردان به هیپ وجه وارد مجلس خانم ها نمی شوند و ساز و دهل و موسیقی چاشنی این مراسمات می شود.

در روز آخر عروسی از صبح در منزل عروس مراسم مولودی زنانه اجرا می شود و و قبل از اذان ظهر این مراسم به پایان می رسد و با میوه، خلوا و قهوه از زنان پذیرایی می شود و سپس مدعوین به صرف غذا می پردازند. و در عصر روز عروسی و درمنزل داماد ، مراسم حمام داماد اجرا می شود. بدین سان در زمانی که داماد در حمام است گروه ازواکنان در کوچه به اجرای مراسم می پردازند. این مراسم به شکلی است که گروه لباس سفید بلند به تن دارند و در کنار یکدیگر و در حالی که دست به کمر یکدیگر گذاشته اند، می ایستند و به صورت موزون در حالی که اورادی را می خوانند با حرکاتی جالب و هماهنگ عصاهای خود را به حرکت در می آورند. افراد دهل زن نیز به مراسم شادی خاصی می بخشند و در ضمن شخصی هم در بلندگوی دستی ، جملات نامفهوم اما موزونی را قرائت می کند و بقیه این جملات را تکرار می کنند. به این مراسم  سنتی  که جزو میراث غنی فرهنگی این منطقه است ازوا می گویند. پس استحمام نیز این مراسم ادامه داشته و از میهمانان با شربت پذیرایی می شود.

پس از صرف شام در منزل داماد طبق موعدی که در کارت تعیین شده مراسم مولود خوانی مردانه برگزار می شود. یکی از مراسمات مهمی که در عروسی ها و جشن های مردم کنگ جایگاه خاصی دارد مراشم رزیف است که در آن ترانه های آفریقایی در کنار آهنگ های محلی و عربی خوانده می شود. در اثنایی که در منزل داماد مراسم مولود خوانی برگزار می شود، در منزل عروس جشن باشکوه زنانه بر پاست. بعد از صرف شیرینی ، در واقع وقت بردن داماد به خانه ی عروس می رسد.گروه رزیف پیشاپیش حرکت می کند و داماد با دو ساق دوش پشت سر آنها به سمت منزل عروس می رود. و در منزل عروس ، زن ها به داخل و پشت بام می روند و فضا را برای ورود مردان خالی می کنند. به محض رسیدن گروه رزیف به در خانه ی عروس طبق رسم و سنت داماد را به حالت دو وارد منزل عروس و به حجله داخل می نمایند. و سپس گروه رزیف در کوچه به نواختن ادامه می دهد و مردان به بازدید از حجله می پردازند و تا پایان رزیف این کار ادامه دارد و بعد از آن عروس را با دستمال بازی به حجله می برند و سپس مشاطه که کسی است که عروس را راهنمایی میکند حجله را از افراد خالی کرده انگشت شصت پای عروس و داماد را به هم می بندد و با شربت می شوید که بذر محبت را در دل آنها بکارد و لیوانی از شربت به آنها می دهد تا بنوشندوبه این ترتیب مراسم عروسی پایان می پذیرد. سه شب پس از عروسی  ، به شب کنگی معروف است. نام کنگ برگرفته از خرمایی مخصوص است که جوشانده و خشک می شود و در گذشته به همراه نقل و بادام بر سر عروس و داماد می ریخته اند. مشاطه عروس را به شکل خاصی آرایش می کنند وعروس می باید کاملا مملو از طلا باشد و داماد در حجله با لباس دامادی در کنار عروس می نشیند و بعد از آن با پک هایی از کنگ و بادام و شیرینی و با آداب و رسومات خاصی از میهمانان پذیرایی می شود و این شب به پایان میرسد.

مراسمشو دختی چند شب بعد از شب کنگی انجام می شود و کاملا زنانه است . به دیدار عروس می روند و به رقص و پایکوبی می پردازند و به او هدیه می دهند. در این شب که معمولا در شب پنجم اجرا می شود مجلس کاملا مردانه است و آنها به داماد هدایایی می دهند. و در آخر مراسم سرا خوانی و هفت شبی، که در هفتمین روز عروسی برگزار می شود و دعوت عروس به منزل مادر شوهر می باشد و مراسمی شبیه شب کنگی انجام می شود. مادر داماد مراسم مولودی تدارک می بیند و مادر عروس نباید در این مراسم شرکت کند.

هدف از انجام مراسم یامال سپاسگذاری از خداوند و همچنین نعت رسول اکرم بود. دریا نوردان برای به دست آوردن مال و همچنین خیر و برکت در کارشان شکر پروردگار را به جای آورده و اشعاری به زبان می آوردند که در آن ذکر خداوند بود.

اجرای یامال به چند بخش تقسیم میشود از جمله:یامال ماشوه،یامال به هنگاملنگرکشی،یامال به هنگام باز کردن بادبانهای جهاز.یک نفر اشغار یامال را باصدایی خوش آهنگ وبلند میخواند و بقیه افراد با کلمه “یا الله”جواب میدادند.

از جمله مواردی که در مراسم یامال جنبه ی نمایشی بسیار زیبا و جذابی دارد؛ حرکات موزون و هماهنگ دریا نوردان در کار هایس گروهی است، همچنین نهیم به عنوان سر آهنگ وظیفه دارد تا با ایجاد ریتم و ضرب آهنگی متفاوت در اشعار یامال، حرکت و اعمال دریانوردان را تنظیم و آن گروه را رهبری کند.

یامال شعر سفر است،از لنگر به آب انداختن تا بازکردن بادبان،از لنگر کشی تا رفع خستگی به روی عرشه و کشتی و از صید ماهی تا بازگشت غرور آمیز صیادان به خانه و کاشانه.سرآغاز یامال را یامال ماشوه می گویند.یامال ماشوه پیش درآمدی است که سفری پر نهیب را فریاد می زند. برای این سفر ،دریانوردان درکنار ساحل سواربرلنجمیشوندوپایکوبانوشادیکناننغمهیامالسرمیدهند. خواندناشعاریامالضمنایجادنظموهماهنگیمیانجاشوانودریانوردان،نیرویمضاعفیبهآنهامیبخشدوتغییرحرکاتوآواهاییامال،ضمن تنوع و جلوگیری از کار یکنواخت و خسته کننده دریانوردی،سبب تنظیم نفس گیری دریانوردان می شود.

نغمه لنگر کشی جهاز، آوای دیگری است که تلاش و کوشش دریانوردان بر روی عرشه را در قالب حرکاتی موزون مجسم می کند.حرکات منظم دست ها و پاها برای به دریا انداختن لنگر و کشیدن طناب به روی سینه که در نهایت به بالا آمدن لنگر منجر می شود.

بالا کشیدن لنگر و سبک شدن جهاز،درنگی می طلبد تا نغمه خوان بر عرشه لنج بایستد و کسرها،دهلها و سنج ها بر دستان نوازندگان و همسرایان جای گیرد و این بار آوا و نوایی برای افراشتن بادبان خوانده می شود تا جهاز،سبکبار بر پهنه دریا روان گردد و ناخدا با توکل بر خدا دست به سکان ببرد.در نغمه یامال،نغمه خوان از دل صیادان خسته جان آرزو می کند که کاش دراین سفر بتواند مرکب چوبین خود را در ساحل حجاز هدایت کند.آنجا لنگر بیاندازد و پای بر سرزمین وحی بگذارد و دست بر کعبه بساید و قامتی نیز در مسجد پیامبر برای نماز ببندد. ایننهایتآمالصیادانکرانههای جنوبایراناستکهتمنیاتآنهارادرآواییامالمیتوانبهخوبیمشاهدهکرد.

دریانوردی به خصوص در سفرهای دریایی که چندین ماه به طول می انجامد همواره با خطرات فراوانی از جمله بلایایی طبیعی،مریضی و مرگ،حمله و غارت توسط دزدان دریایی همراه بوده است؛به همین دلیل مردانی که سفره شان از این طریق پرمایه می گردد ،همواره دستشان به سوی آسمان بلند است و از پروردگار سلامتی می طلبند از این رو دریانوردان و جاشوها به هنگام استراحت برروی عرشه نغمه هایی سر می دهند که از یک سو دریا و طوفان و از سوی دیگر انتظار،ترس،شور و امید وبخت و اقبال رالابهلای مضامین آن هامیتوان یافت.

کار صید و دریانوردی در گذشته حداقل چهار تا پنج ماه به طول می انجامید. به همین دلیل دریانوردان به دور از خانه و کاشانه از غربتی ژرف و عمیق در رنج بودند و همین فراق و دوری از زن وفرزند زمینه سرایش آواهای یحزینوسراسرعشق و مهر رابه وجود آوردهاست؛به ویژه زمانیکه آفتاب فرو مینشیند و سایه سکوت وغم بر دریای تیره وتار سایه می افکند،چنین آوای حزین و سراسرعشق سر می دهند.

مراسم یامال روحی است زنده و مرکز تامل و اندیشه درباره حیات، مرگ، عشق، تنهایی و هدفهای غایی نوع بشر؛ همه اینها را می توان در زبان موسیقی یامال دید، زبانی که در آن مایه های افریقایی و عربی، را با هم می آمیزد و در عین حال هویت مستقلی را بنام موسیقی آیینی بندری شکل می دهد.