بندر تاریخی کنگ در حاشیه خلیج فارس یکی از ارزشمندترین هسته های شکل گیری زندگی جمعی در ایران به شمار می رود. قدمت این هسته تاریخی به بیش از 1000 سال می رسد و در طول تاریخ بارها دچار تخریب و احیای مجدد شده است. آنچه امروز از این هسته تاریخی به جای مانده بندری زیبا با معماری منحصر به فرد است که با وجود تمام آسیب های وارد آمده در طول تاریخ، انسجام و هویت بافت تاریخی آن حفظ شده و مانند نگینی در حاشیه خلیج فارس خودنمایی می کند. منحصر به فرد بودن این شهر در میان شهرهای جنوبی ایران به دلیل انسجام و یکپارچگی کامل بافت تاریخی آن است که خوشبختانه از گزند تخریب و نوسازی های امروزی که رویکردی متداول در مدیریت شهری معاصر است، در امان مانده است. این بافت تاریخی منسجم و یکپارچه با عناصر شاخصی مانند بادگیرهای قدیمی و کوچه های باریک و سایه انداز، که یادآور شهرهای سنتی ایرانی است، علاوه بر ارزش های فرهنگی که در سیمای کلی خود دارد و نیز سرزندگی و شادابی که در آن دیده می شود، در برگیرنده دانه های معماری ارزشمندی ست که هر یک راوی داستانی از تاریخ و سرگذشت این مرز و بوم است. نتایج مطالعات میدانی در خصوص معماری این بندر تاریخی نشان میدهد که تعداد بیش از 280 خانه تاریخی در این بافت وجود دارد که در این میان بالغ بر 70 خانه، ارزش ثبت اثر در فهرست آثار تاریخی کشور را دارند. این موضوع در نوع خود نشان از بینظیر بودن شرایط کالبدی این بافت تاریخی دارد که میتواند تصویری حقیقی از الگوی شهرسازی ایرانی و معماری خانه های نواحی جنوبی کشور ایران ارائه نماید. بافت تاریخی- فرهنگی بندر کنگ از بافت های پویا و زنده کشور است که در کناره ساحلی خلیج فارس شکل گرفته است. شرایط اقلیمی نقش به سزایی در نوع شکل گیری این بافت داشته؛ چرا که بهترین راه حل معماری در گذشته در اقلیم گرم و مرطوب منطقه، تقویت جریان هوا در داخل و نیز پیرامون ساختمان است و وجود بادگیر که یکی از عناصر شاخص، غالب و کاربردی است و همچنین کوچه های باریک و شبکه بندی ارگانیک معابر در این بافت دلیلی بر این مدعاست. بالغ بر 320 بادگیر در این شهر تاریخی هنوز سالم و پابرجا باقی ماندهاند که باعث تمایز و منحصر به فرد بودن این بافت نسبت به سایر شهرهای تاریخی کوچک شده است. به راستی پس از یزد می توان بندر کنگ را شهر بادگیرها دانست: بادگیرهایی که در دورنمای کلی این شهر به عنوان عنصری نمادین از معماری ایرانی در کنار منارههای مساجد این شهر و درختان نخل استوار آن جلوهای بی نظیر از شهرسازی ایرانی را به تصویر میکشند. قدم زدن در محدوده بافت تاریخی این شهر حس دلپذیری از کیفیات محیطی شهر خوب را عینیت می بخشد: توجه به اصول اقلیمی و آسایش حرارتی« که در ساختار شهری و معماری آن به خوبی رعایت شده است. »خوانایی ساخت شهر« که در آن مسئله ارتباط بصری با اطراف، وضوح الگوی معابر و تسلسل خاطره انگیز کوچه ها و جداره ها به خوبی رعایت شده است. »کالبد شهر« دربردارنده ویژگی های ؛ جذابیت بصری، ارتباط با زمینه و محیط اطراف، تعادل توده و فضا، خط آسمان مطلوب و لبه ها و جدارههای با کیفیت است. » سرزندگی و حیات« در شهر که برآمده از حس زندگی و هیجان و فعالیت های زندگی بخش ساکنین و محیط و فضای جالب وجذاب بافت است.»شادی و شعف در شهر که که با حضور رنگهای حیات بخش طبیعت ؛ قرمز ، سبز ، زرد و سرخابی ، هم در کالبد بافت و معماری و هم در پوشش مردم شهر دیده می شود . ارزشمندی این بافت نه تنها به جهت کالبد با ارزش معماری و شهرسازی آن است، بلکه به دلیل پیوستگی جریان زندگی مردمانی است که تاکنون، میراث بانان شایسته ای برای پیشینیان خود بوده اند. وجود آئین هایی مانند رزیف خوانی و مشاغل سنتی از جمله صیادی، لنج سازی و دریانوردی که تاکنون نیز به صورت فعال در این بندر در حال انجام می باشد، بافت قدیم بندر کنگ را به یکی از ارزشمندترین بافت های کهن و فعال کشور تبدیل نموده است. بافت شهر کنگ را میتوان به دو بخش اصلی تقسیم نمود ؛ هسته تاریخی و محدوده بلافصل آن با مساحتی بالغ بر 195 هکتار و محدوده نوساز شهر با مساحتی بالغ بر450 هکتار که در تصویر صفحه بعد مشخص شده است . بخشی از بافت تاریخی بندر کنگ با مساحتی بالغ بر 58 هکتار که تقریبا 12/1 از مساحت کل شهر بندر کنگ را شامل می شود، به شماره 6530 به تاریخ 07/07/81 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. پس از مطرح شدن پرونده بندر تاریخی کنگ در شورایعالی معماری وشهرسازی در تاریخ 25 اردیبهشت 1396 ، بر اساس مدارک ارائه شده از سوی گروه مطالعات بافت ، شورایعالی با موافقت تمام اعضا برای بندر کنگ مصوبه تهیه طرح ویژه را برای کل شهر با محوریت 195 هکتار بافت با ارزش و تاریخی تصویب و ابالغ نمود .
وسعت شهر: 650 هکتار
مساحت محدوده بافت ارزشمند تاریخی : 195 هکتار
مساحت محدوده توسعه یافته شهر : 455 هکتار
منظر محلی بافت تاریخی
منظر محلی بندر کنگ از عناصر معمارانه ای تشکیل یافته است که در هویت بخشی به منظر کلی بافت تاریخی بسیار تاثیر گذارند. از جمله این عناصر می توان به موارد زیر اشاره کرد: بادگیرها، درخت نخل و گیاهان بومی این منطقه، مناره های مساجد، ستار و جان پناه بام خانه ها، سردخانه های تاریخی، جداره ها و دیوار های کاه گلی و ساروجی بلند، آبروها و ناودان های چوبی، تیر های چوبی بیرون زده